bookpress.gr | 15 Οκτωβρίου 2024
Σύντομη συζήτηση με τον Χρήστο Μπήτσικα με αφορμή το βιβλίο του «Σχιζοφρένεια & νόημα» (εκδ. Παπαζήση).
Συνέντευξη στον Κ.Β. Κατσουλάρη
Στο μυαλό των πολλών, και των μη ειδικών, η σχιζοφρένεια είναι όρος αρνητικός, που δηλώνει βαριά ψυχική ασθένεια, στην οποία μεταξύ άλλων διαταράσσεται σοβαρά η σχέση του υποκειμένου με την πραγματικότητα. Αυτή είναι μονάχα η μία πλευρά της ιστορίας;
Αυτή η παράθεση του θανάτου της λογικής, βάσει της πλαστικότητας του εγκεφάλου, μπορεί να ομοιάσει με μεταμόρφωση: με έναν σπόρο που, αν πεθάνει, θα καρποφορήσει (Κατά Ιωάννη, 12, 24-25). Είναι σημαντικό το ότι υπάρχει παραγωγή σημαινομένων (καρποφορίας, δηλαδή) από μονάχα ένα νεκρό σημαίνον. Η Φύση, στο σύνολό της, παράγει και ηδονή και οδύνη, αμφότερα, λογική και παράλογη. «Πραγματικότητα» δεν παράγει (αυτό είναι ανθρώπινη εφεύρεση [δες για τις «μεταναπαραστάσεις»: Α.Σ. Φωκάς, Μονοπάτια κατανόησης, Broken Hill publishers, 2023, σελ. 66). Γιατί τότε όλα θα ήταν ένας ατελείωτος αυτοματισμός. Οι άνθρωποι, τα αυτόματα, δεν θα επικοινωνούσαν, θα περιέρχονταν σαν νεκροζώντανοι ή ρομποτοειδή. Η «πραγματικότητα» δεν εξαρτάται μόνο από την λογική – ούτε και το παράλογο αντιστρατεύεται οπωσδήποτε το λογικό. Μπορεί να μην χρειάζονται απαντήσεις για όλα, μα υπάρχουν σιωπές που, όπως (κάποτε) και οι κραυγές, αναρωτιόνται στ’ αλήθεια: αμφιβάλλοντας για την παντοδυναμία όλων των απαντήσεων. Ψάχνοντας μία και μοναδική…, μητέρα των μαχών… και των αμάχων.
Ο λόγος σας είναι ασυνήθιστος για θεωρητικό κείμενο, γίνεται σχεδόν ποιητικός σε πολλά σημεία. Ήδη από την εισαγωγή, σημειώνετε: «Το παρόν είναι η μόνη αλήθεια που βλέπουμε, που μπορούμε να ξέρουμε».
Ο Νίτσε που ήταν φιλόλογος, μεταπήδησε στη φιλοσοφία γράφοντας σχεδόν ποιητικά. Εγώ ξεκίνησα ως λογοτέχνης – έγραψα φιλοσοφικά δοκίμια και ένα αμιγώς ψυχαναλυτικό (το παρόν), και, με τη συνδρομή της ποίησης. Για να απαντήσω στην ερώτησή σας: Ούτε το παρελθόν ούτε το μέλλον μπορούμε να γνωρίζουμε – μόνο το τώρα μπορούμε να διεκδικήσουμε με επιθυμία και όση θέληση. Δεν είναι δυνατόν δε να επαναστατήσουμε κατά του παρελθόντος μας ή υπέρ του μέλλοντος: τούτο είναι μια ψευδαίσθηση μονάχα, καθότι όπως γράφω στο πρώτο μου μυθιστόρημα «Ο ίδιος» (σελ 42), «ο Χρόνος προεκτείνεται σε ένα επιμνημόσυνο Αύριο του Μεγάλου παρελθόντος».
Λίγο παρακάτω λέτε: Ας διδαχτούμε από την «τρέλα» (σε εισαγωγικά, πάντα) την ελευθερία της. Με ποιο τρόπο κατανοείτε αυτή την ελευθερία;
Η «τρέλα» υπακούει στο ασυνείδητο. Τούτη είναι η ελευθερία της. Αποκαλύπτει όλα της τα μυστικά αβίαστα, ελεύθερα. Εμένα, πάντως, η ειλικρίνειά της είναι που με συγκινεί, παρά η ελευθερία της. Παρεκτός κι αν αυτά τα δύο ταυτίζονται.
Διαπραγματεύεστε την επιθυμία ως δύναμη απελευθερωτική. Οι Ντελέζ – Γκουαταρί έλεγαν ότι είναι δύναμη επαναστατική. Δεκαετίες μετά, με τις εμπειρίες του Μάη και πολλών άλλων εξεγέρσεων, μικρών ή μεγαλύτερων, πίσω μας, πώς βλέπετε εσείς την επιθυμία. Συναντιούνται κάπου ο Φρόιντ με τους Ντελέζ – Γκουαταρί;
Η επιθυμία είναι κάτι που μας «απογυμνώνει», μέσα σε ένα κοινωνικό σύνολο ευπρέπειας και κανόνων. Και οι τρεις διανοητές συγκλίνουν στο ότι η επιθυμία είναι ανάμεσα στην ένταση να αποκαλυφθεί ή να αποκρυφτεί. Ενώ με την συνεχή, στείρα απογύμνωση μπορεί να ακολουθήσει και η επιθετικότητα. Επίσης, η σχιζοφρένεια είναι ένας αναγκασμένος «έρωτας» αυτής της γυμνότητας, μια σοκαριστική ηδονή που κατακομματιάζεται.
Πώς να κατανοήσουμε τη φροϊδική διατύπωση: «Ο άνθρωπος είναι μια μηχανή που επιθυμεί;»
Ο «από μηχανής θεός» στον Φρόιντ και στο Οιδιπόδειο σύμπλεγμα είναι η καταστροφή του μιαρού μηχανισμού της τραγωδίας. Αν όμως ο Οιδίποδας ήταν μια μηχανή επιθυμίας, μια πολλαπλότητα δηλαδή, τότε η αιμομιξία και ο θάνατος του πατέρα θα ήσαν α-νόητα νοήματα… μακριά από λογικές τρέλας και ασυνειδήτου.
Επιστρέφοντας στην σχιζοφρένεια: τι μπορούμε να διδαχτούμε από αυτήν, εμείς «οι άλλοι»;
Εμείς οι «άλλοι», οι εν πολλοίς αυτιστικοί (στον κόσμο μας, δηλαδή), ερχόμαστε φύσει σε ελαττωματική επαφή μεταξύ μας, με γλώσσες που δεν τις κατανοούμε ή εμπιστευόμαστε. Το ίδιο και οι σχιζοφρενείς και οι γλώσσες τους, παρακωλύονται απ’ την α-μηχανία τούτης της ξενότητας. Αυτή η ομοιότητα πρέπει να μας προβληματίσει καθότι, εν τέλει, στον κόσμο της είναι και η «σχιζοφρένεια».
Δυο λόγια για τον συγγραφέα
Ο Χρήστος Μπήτσικας γεννήθηκε στα Ιωάννινα το 1982. Έγραψε τα μυθιστορήματα, “Περί έρωτος… και άλλων παρανοήσεων” εκδ. Αρμός, 2019″ – “Ο ίδιος” εκδ. Εντευκτήριο, 2016, και το ποίημα “Ανθιβόλιο”, εκδ. Αω, 2022. Επίσης, το δοκίμιο “Εκεί… (η οδύνη-ηδονή του σημαίνοντος)”, εκδ. poema, 2019 και το φιλοσοφικό δοκίμιο “Σοφοκλής και αυτισμός” εκδ. Εκάτη, 2018.
Συμμετείχε στο Φεστιβάλ Νέων Λογοτεχνών το 2016. Δημοσιεύτηκε το άρθρο του “Φ. Νίτσε: Διονυσιακή τραγωδία… και θεραπεία” στο διεθνές περιοδικό “P.a.th.” του ΕΚΠΑ. Συμμετείχε ως ομιλητής στο “ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ & ΤΕΧΝΗΣ” Άννας Λαζου (αναπλ. καθηγήτριας ΕΚΠΑ) με θέμα ομιλίας “Σχιζοφρένεια και ιδέα… Σχιζοφρένεια και τέχνη.” και, επίσης, ως ομιλητής στο “Διάλογοι Φιλοσοφίας και Σύγχρονης Τέχνης” του ΕΚΠΑ, όπου παρουσίασε το φιλοσοφικό του δοκίμιο “Σοφοκλής και αυτισμός”.