Όταν οι Ελεάτες απέρριπταν την κίνηση, προέβη, καθώς γνωρίζουν οι πάντες, σε αντεπίθεση ο Διογένης· προέβη πράγματι· διότι δεν είπε λέξη· αλλά εβάδισε απλώς ολίγα βήματα μπρος και πίσω, θεωρώντας ότι μ’ αυτό τον τρόπο τους είχε αντικρούσει επαρκώς. Αφού για διάστημα αρκετό με είχε απασχολήσει, ευκαιριακά τουλάχιστο, το πρόβλημα αν μια επανάληψη είναι δυνατή και τι νόημα έχει, αν κάτι κερδίζει ή χάνει επαναλαμβανόμενο, μου πέρασε ξαφνικά από το μυαλό: και δεν φεύγεις στο Βερολίνο, εκεί μια φορά έχεις ξαναβρεθεί παλιότερα, να διαπιστώσεις τώρα αν μια επανάληψη είναι δυνατή και τι σημαίνει. Σπίτι μου είχα παραλύσει σχεδόν μ’ αυτό το πρόβλημα. Ό,τι και να πούνε σχετικώς, πρόκειται να παίξει λίαν σημαντικό ρόλο μέσα στη νεώτερη φιλοσοφία· διότι επανάληψη είναι μια έκφραση αποφασιστική για ό,τι ήταν η «ανάμνηση» στους Έλληνες. Όπως λοιπόν εδίδασκαν εκείνοι πως κάθε γνώση είναι μια ανάμνηση, παρόμοια και η νέα φιλοσοφία θα διδάξει πως είναι μια επανάληψη ολόκληρη η ζωή. Ο μοναδικός νεώτερος φιλόσοφος που είχε κάποια διαίσθηση του πράγματος είναι ο Λάιμπνιτς. Επανάληψη και ανάμνηση είναι η ίδια κίνηση, μοναχά κατά τις αντίστροφες κατευθύνσεις· γιατί ό,τι θυμόμαστε, υπήρξε, επαναλαμβάνεται προς τα πίσω· ενώ, αντίθετα, την καθαυτό επανάληψη την αναθυμόμαστε προς τα μπροστά. Γι’ αυτό το λόγο, η επανάληψη, αν είναι δυνατή, κάνει τον άνθρωπο ευτυχισμένο, ενώ η ανάμνηση τον κάνει δυστυχή, με την προϋπόθεση δηλαδή ότι δίνει στον εαυτό του τον καιρό να ζήσει, και δεν κοιτάζει ευθύς από τη γέννα του να επινοήσει καμιά πρόφαση να ξεγλιστρήσει και πάλι έξω από τη ζωή, π.χ. πως κάτι έχει ξεχάσει.
SÖREN KIERKEGAARD
