Τα έτη 2020-2022 στον απόηχο της προσφυγικής/μεταναστευτικής κρίσης του 2015/16, μία σειρά (γεω)πολιτικών ανταγωνισμών, συμφερόντων και ανακατατάξεων όπως: οι τουρκικές στρατιωτικές επεμβάσεις στη Συρία και στη Λιβύη, η ένοπλη σύρραξη στη Συρία, οι παραβιάσεις κυριαρχικών δικαιωμάτων στην Ανατολική Μεσόγειο, η κατάσταση στο Αφγανιστάν και η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, προκάλεσαν νέες μεταναστευτικές ροές ασκώντας πίεση στα ενωσιακά σύνορα. Οι νέες εξελίξεις σε συνδυασμό με την πανδημία έθεσαν μετ’ επιτάσεως το (διαχρονικό) ζήτημα της σύνδεσης των συνόρων, της μετανάστευσης και της ασφάλειας στην Ε.Ε.. Οι ήδη γνωστές θεωρητικές προσεγγίσεις της «ασφαλειοποίησης» της μετανάστευσης (“securitisation”), της «στρατιωτικοποίησης» των συνόρων (“militarization”), που είχαν οδηγήσει -σύμφωνα με τους επικριτές- στην οικοδόμηση μίας «Ευρώπης Φρούριο» (“Fortress Europe”) κατά τις προγενέστερες κρίσεις, ενισχύθηκαν από νεότερες έννοιες και πρακτικές όπως: η ασύμμετρη απειλή, η ενορχηστρωμένη επίθεση, ο υβριδικός πόλεμος (“hybrid warfare”), ο βιοπολιτικός πόλεμος (“biopolitic warfare”) και κυρίως, η εργαλειοποίηση των μεταναστευτικών ροών [“instrumentalization of migration”, “weaponization of migration”, “Coercive Engineered Migration” (CEM)], που έλαβαν νέες διαστάσεις.
Πράγματι, η πραγματοποίηση της τουρκικής απειλής περί «ανοίγματος των συνόρων» στον Έβρο τον Μάρτιο του 2020, ακολουθήθηκε από μία σειρά όμοιων εργαλειοποιήσεων στην Μεσόγειο από την Τουρκία και το Μαρόκο (Κύπρο, Ισπανία), αλλά και στον Ευρωπαϊκό Βορρά από τη Λευκορωσία (Λιθουανία, Πολωνία, Λετονία). Την ίδια περίοδο, η πανδημία, αλλά και νέες προσφυγικές προκλήσεις από το Αφγανιστάν, καθώς και η ουκρανική προσφυγική κρίση ήρθαν να επιτείνουν μία ήδη τεταμένη κατάσταση στα ενωσιακά σύνορα, αναδεικνύοντας τη σχέση μετανάστευσης, συνόρων και ασφάλειας και την ανάγκη δημιουργίας ενός νέου εθνικού και υπερεθνικού δικαιοθεσμικού πλαισίου για τη διαχείρισή τους.
Σε αυτό το πλαίσιο, στόχο του παρόντος πονήματος αποτελεί η κριτική ανάλυση των αιτιών, των αποτελεσμάτων, όσο και των εθνικών και υπερεθνικών πολιτικών που αναπτύχθηκαν για την διαχείριση των εν λόγω νέων όψεων της διαχρονικής σύνδεσης της μετανάστευσης, συνόρων και ασφάλειας.
