Mehmet Ateş: «Η σιωπή του κελιού»
της Αλεξία Βλάρα
diastixo.gr
Δημοσιεύτηκε 15 Σεπτεμβρίου 2025
Σε μια Τουρκία όπου το δίκαιο στραγγαλίζεται μεθοδικά από το ίδιο το κράτος που όφειλε να το υπηρετεί, ο Μεχμέτ Ατές, καρδιοχειρουργός και άνθρωπος του πνεύματος, συλλαμβάνεται με παράλογες κατηγορίες και διαπομπεύεται. Το βιβλίο του Η σιωπή του κελιού, που κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Επίμετρο, δεν είναι μια απλή αυτοβιογραφική αφήγηση· είναι ένα φλεγόμενο κατηγορητήριο κατά ενός καθεστώτος που λειτουργεί ως εργοστάσιο παραγωγής ενοχής, με πρώτες ύλες την καταγγελία, τη διαβολή και τον φόβο.
Καταρχήν, το βιβλίο καταδεικνύει τη βαθιά θεσμική σήψη: ένας εισαγγελέας υπογράφει εντολή σύλληψης χωρίς την παραμικρή δικαστική κρίση, βασισμένος σε μια χαλκευμένη καταγγελία. Αλλά αυτό δεν είναι πλάνη του συστήματος, είναι ο ίδιος ο τρόπος λειτουργίας του. Στην Τουρκία του Ερντογάν, το κράτος δικαίου έχει μετατραπεί σε κράτος εκδίκησης. Η Δικαιοσύνη δεν είναι πια τυφλή: κοιτάει κατάματα τον αντίπαλο και τον τιμωρεί με σαδιστική ακρίβεια.
Ο Ατές μάς εισάγει με χειρουργική ειλικρίνεια στις πιο ζοφερές πτυχές αυτής της εμπειρίας: τον τρόμο της νυχτερινής σύλληψης, την αλαζονεία των ένστολων που, ως σύγχρονοι ιεροεξεταστές, βρίσκουν την ταυτότητά τους μόνο μέσα από την ταπείνωση του άλλου, τη διαρρηγμένη εμπιστοσύνη προς φίλους που γίνονται καταδότες για να περισώσουν το τομάρι τους. Η συκοφαντία δεν είναι ένα ατυχές περιστατικό, είναι το επίσημο νόμισμα ενός μηχανισμού που αποθεώνει την υποταγή και εξοντώνει τη συνείδηση.
Αυτό που περιγράφει δεν είναι μια αστοχία ή μια αδικία. Είναι ένα οργανωμένο σχέδιο εξουδετέρωσης της σκέψης, της αμφισβήτησης, της ανεξαρτησίας.
Αλλά εκεί που το κείμενο πραγματικά φλέγεται είναι στην απλότητα του λόγου του: ο συγγραφέας δεν καταφεύγει σε υπερβολές. Αντιθέτως, η λιτότητα της περιγραφής είναι που κάνει τα γεγονότα ακόμα πιο ανατριχιαστικά. Όταν ο αστυνομικός ειρωνεύεται το μέγεθος του σπιτιού του Ατές ή όταν του απαγορεύει να χρησιμοποιήσει το τηλέφωνό του χωρίς απόφαση δικαστηρίου, αυτό που ξεδιπλώνεται μπροστά μας είναι ένα κράτος-καρτέλ, όπου ο νόμος έχει αντικατασταθεί από ένα σύστημα προγραφών που σε τιμωρεί όχι για το τι έκανες, αλλά για το ποιος είσαι ή, χειρότερα, για το τι εκπροσωπείς.
Η σιωπή του κελιού δεν αφορά μόνο τον συγγραφέα της. Αφορά εκατοντάδες, ίσως χιλιάδες ανθρώπους που, στην Τουρκία των τελευταίων ετών, εξαφανίστηκαν με συνοπτικές διαδικασίες – πανεπιστημιακοί, δημοσιογράφοι, δημόσιοι υπάλληλοι, ακτιβιστές. Είναι το αποτύπωμα μιας κοινωνίας που στραγγαλίζεται αργά, σιωπηλά, μεθοδικά και που, αντί να αντισταθεί, συνθηκολογεί με τους μηχανισμούς του τρόμου. Το πιο ανατριχιαστικό στοιχείο του βιβλίου είναι ίσως αυτό: το ότι ο κρατικός αυταρχισμός δεν χρειάζεται καν να επιδείξει σκληρότητα. Αρκεί να δημιουργήσει το κλίμα. Η απειλή, η φήμη, το βλέμμα του αστυνομικού, η στάση του θυρωρού που «πετρώνει» από φόβο, όλα συνθέτουν ένα περιβάλλον καθεστωτικής βίας, όπου η ψυχή του ανθρώπου εξευτελίζεται πολύ πριν το σώμα φυλακιστεί.
Ο Ατές δεν κραυγάζει. Η φωνή του είναι σταθερή, ήρεμη, αξιοπρεπής, κι όμως ακριβώς αυτή η νηφαλιότητα κάνει την αφήγηση τόσο εκκωφαντική. Γιατί αυτό που περιγράφει δεν είναι μια αστοχία ή μια αδικία. Είναι ένα οργανωμένο σχέδιο εξουδετέρωσης της σκέψης, της αμφισβήτησης, της ανεξαρτησίας. Είναι η παλιά συνταγή κάθε ολοκληρωτισμού: φόβισε, εξευτέλισε, φίμωσε.
Και παρ’ όλα αυτά, ο τίτλος του βιβλίου αντιστρέφει τα δεδομένα. Η σιωπή του κελιού δεν είναι απουσία φωνής. Είναι το ουρλιαχτό της συνείδησης που αντηχεί πίσω από τα κάγκελα, μέσα από τις λέξεις, μέσα από τη σκληρή, ρεαλιστική, μα πάνω απ’ όλα ανθρώπινη γραφή ενός ανθρώπου που δεν υποτάχθηκε. Αυτή η σιωπή δεν είναι έγκλειστη. Είναι μεταδοτική.